De Standaard der Letteren van zaterdag 12 december 2020: 26 Boeken om cadeau te doen
On the road in de Balkan
Johan de Boose
Bloed en honing is een hebbeding, een kijkboek, een geschiedenisles en een roadstory. Allemaal in één werk. Twee Nederlandse journalisten, de schrijfster Irene van der Linde en de fotografe Nicole Segers, reisden door ex-Joegoslavië en Albanië en vertellen op hun manier over het leven in het verleden en vandaag, meer dan twintig jaar na een oorlog die Europa op zijn grondvesten deed trillen.
De opzet van dit boek is uniek, geïnspireerd door een Japanse publicatie van Osamu Dazai uit 1947. Verhaal en beeld moeten elkaar aanvullen, op zo’n manier dat tekstpagina’s op dezelfde manier behandeld worden als beeldpagina’s. Het resultaat is wondermooi.
Inhoudelijk lieten de journalisten zich inspireren door Rebecca West, die in 1941 een boek publiceerde van 1.200 pagina’s, Black lamb and grey falcon. West vond de gebeurtenissen op de Balkan cruciaal voor Europa. Ze zocht een antwoord op de vragen wie in Europa bij wie wil horen, wie ‘de ander’ is, of samenleven met andere culturen überhaupt mogelijk is. Vragen die nog steeds relevant zijn, ook voor de makers van Bloed en honing. Ze treden in de voetsporen van West en reizen van Zagreb tot Tirana en van Belgrado tot Ohrid. Vandaag bevinden al die steden zich in verschillende landen, maar een generatie geleden behoorden ze tot één republiek, de verdienste van Tito. Helaas bleek dit in 1991, elf jaar na Tito’s dood, een onhoudbaar ideaal te zijn, en brak er een oorlog uit, die, in twee fasen, bijna tien jaar zou duren.
In deze tijden van corona is Bloed en honing een alternatieve vorm van reizen. Je neemt de trein of rijdt mee in een auto en je doorkruist de westelijke Balkan. Onderweg logeer je bij mensen thuis, in hotels met een eigen verhaal, of in pensionnetjes. Je luistert naar mensen die allemaal hun eigen visie op de gebeurtenissen hebben. Tussendoor verdiep je je in de geschiedenis, die van een aantal decennia of een aantal eeuwen.
Langzaam krijgt het lappendeken vorm en kleur. De onderlinge verschillen én de verbanden worden duidelijk. Je bent getuige van de geschiedenis die zich samenbalt. Het geeft inzicht, en het stemt ook weleens tot wanhoop, want niet alle mensen zijn even verwachtingsvol. Misschien kijken we, als we ex-Joegoslavië zien, wel in de gebroken spiegel van Europa. ‘Wat in Joegoslavië is gebeurd,’ zegt de auteur, ‘is veel herkenbaarder dan we zouden willen.’
225 foto’s illustreren deze verhalen: sporen van de oorlog, zichtbare trauma’s, adembenemende landschappen, en vooral portretten van mensen in hun dagelijks leven.
De makers zijn niet aan hun proefstuk toe. In 2004 publiceerden ze Het einde van Europa, ontmoetingen langs de nieuwe oostgrens. In 2010 verscheen Het veer van Istanbul, ontmoetingen langs de Bosporus. Samen met Bloed en honing vormen deze boeken een soort trilogie waarin alles samenkomt: de Turkse erfenis in Europa, het communistische verleden, de invloed van Rusland en de uitbreiding van Europa.
